Romeyka'nın Dilbilimsel Özellikleri

Dil Hakkında

Romeyka dilbilimsel olarak Yunancanın diğer varyantlarında bulunmayan pek çok ilginç özellik sunmaktadır. Doğal olarak Türkçenin Romeyka’yı etkilediği doğru olsa da (örneğin sözcük düzeninde olduğu gibi), Romeyka’nın bazı özelliklerinin dil etkileşimi ile açıklanamayacak olması oldukça ilginçtir. Bu nedenle bu farklılaşmalar, ya içsel kaynaklı değişiklikler ya da Yunan dilinin ilk dönemlerinden süregelen (ki bu süreç de kendi içinde başka içsel değişimlere uğramış olabilir) öğeler olarak açıklanmalıdır.

Of (Çaykara) Romeykası’nın bazı ilginç özellikleri şunlardır: mastarlar, olumsuzluk öğeleri, çift-nesneli yapılar, çoklu ne-öne çekme. Bu liste çok kapsamlı olmasa da Romeyka dilbilgisinin farklı özelliklerini anlamayı amaç edinen bu projenin katettiği yolu yansıtmaktadır.

Bu özellikler hakkında daha fazla bilgi için:

Mastar

Yunancanın evriminde en çarpıcı değişikliklerden bir tanesi mastarın kaybolması (Joseph 1978), ve mastarın daha sonra na-cümleciklerine dönüşmesidir.

Bu değişim (1) ve (2) de gösterilmektedir:

1. ἡ γυνὴ πάλιν φρούδη, πρὶν εἰπεῖν ἐσθλὸν ἢ κακὸν λόγον. (Antik Yunanca)
he: gune: palin phroude: prin eipein esthlon e: kakon logon
kadın.YAL tekrar ayrıldı.3TŞ önce söylemek.BG.M iyi yada kötü söz.BEL
“Kadın iyi yada kötü bir söz söylemeden (önce) ayrıldı.; (Sophokles, Antigone, 1245)

2. Ι jineka efije prin na pi ute kalo ute kako loγo. (Çağdaş Yunanca)
kadın.YAL ayrıldı.3TŞ önce İKP söyledi.BG.3TŞ ne iyi ne kötü söz.BEL
“Kadın ne iyi nede kötü bir söz söylemeden (önce) ayrıldı.

Daha sonra na-cümleciklerine dönüşen hina cümlecikleri, zamanla mastar tümleyicilerinin yerini almıştır. Mastarın kaybolmasının temeli aşağıdaki rakip yapılarda (3) gösterildiği gibi Helenistik Yunancaya (özellikle de Yeni Ahit Yunancasına) dayanmaktadır:

3a. οὐ θέλω δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν ἀδελφοί, ὅτι πολλάκις προεθέμην ἐλθεῖν
ou thelo: de huma:s agnoein adelfoi, hoti pollakis (Helenistik Yunanca)
OLM istemek.1TŞ fakat siz habersiz.olmak.BMG.M kardeşler.SES
proetheme:n elthein
TÜM sık planlamak.1TŞ gelmek.BG.M
“Fakat birçok defa gelmeyi planladığımdan, ey kardeşler, habersiz olmanızı istemem.; (Rom. 1:13)
(Rom. 1:13)
b. καὶ οὐκ ἤθελεν ἵνα τις γνῷ
kai ouk e:thelen hina tis gno:i
and not wanted.3SG PRT anyone know.PFV.SUBJ.3SG
“And he didn’t want anyone to know.”
(Mk. 9:30 apud Beck 2011: 3)

Mastarın bu şekilde Yunancadan neredeyse tamamen kaybolması bilgisi göz önüne alındığında Romeyka’da mastarın nasıl korunduğu örnek (4)’e bakarak ve bu örneğin örnek (1)’e benzerliği incelenerek anlaşılabilir:

4. Prin pisini fain, prin spudžisini so mandrin tši pao. (Romeyka)
önce yapmak.M yemek önce temizlemek.M BLR.KAL/YÖN ahır OLM gitmek.1TŞ
“Yemek yapmadan ve ahırı temizlemeden (önce), gitmiyorum";
İlginç biçimde, günümüz Pontus Rumcası (5) mastar yapıları kabul etmemektedir ve bu nedenle Modern Yunanca ile uyum gösterir (2):

5. prin na mairevo so mandrin ki pao. (Pontik Rumca)
before PRT.SUBJ cook.1SG to.the barn not go.1SG
“Yemek yapmadan (önce) ahıra gitmiyorum.”

Mastar yapıları Ortacağ Yunancasına aktarılmış olsa da öğrenilmiş aktarım olarak bulunmaktadırlar ve belli dil kesitlerine özgüdürler:

6. καὶ πρὶν ἐλθεῖν τὸν στρατηγὸν οὐδὲ εἷς ὑπελείφθη. (Ortaçağ Yunancası)
ke prin elθin ton stratiγon uðe is ipelifθi
ve önce gelmek.BG.M BLR general.BEL OLM bir(kişi) kaldı
“Ve general geldiğinde kimse kalmamıştı."
Digenes (Grottaferata, IV 646)

Yine de, Helenistik çağdan beri kullanılmış olmasına rağmen, Romeyka mastarı iki önemli değişimden geçmiştir:

a. Romeyka’da mastarın tümleç olarak sözdizimindeki düzenlenişi yalın cümleciklere hastır ve mastarlara izin veren en tipik bağlam olan olgudışı fiillerin tümleci olarak kullanılır. Bu, mastarın Ortaçağ Yunancasınaki kullanımı için de geçerlidir.
b. Mastar bir olumsuz kutupluk birimi olarak kullanılmaya başlanmıştır; yani mastarın kullanım alanı sınırlanmıştır. Bu sınırlanma önermenin kendi doğruluk değerine ne kadar hükmettiğine, daha doğrusu ne kadar hükmetmedine bağlıdır. İşte bu Romeyka’ya özgü bir gelişmedir.

Örneklerin Alıntılandığı Kaynaklar:

Sitaridou, I. (2014). ‘Modality, antiveridicality, and complementation: The Romeyka infinitive as a negative polarity item’. Lingua 148. pp. 118-146.
Sitaridou, I. (2014). ‘The Romeyka Infinitive: Continuity, Contact and Change in the Hellenic varieties of Pontus’. Diachronica 31.1. pp. 23-73.

Oumsuzluk

Romeyka, olumsuzluk konusunda Modern Yunancadan (ve az da olsa diğer Pontus Rumcası varyantlarından) birçok bakımdan farklıdır:

 

  1. Klasik Yunancadaki olumsuz eki ou’nun Romeyka’da korunması: Klasik Yunancadaki olumsuz eki ou’nun Romeyka’da korunması
  2. Olumsuzlanmış şart kiplerinde Klasik Yunanca me’nin korunması: Modern Yunancada şart kipi dhen ile olumsuzlaştırılır. Buna karşılık, Romeyka’daki şart kiplerinde, Klasik Yunancada da aynı bağlamda kullanılan olumsuzluk eki me, mutš şeklinde kullanılmaktadır (bkz. Modern Yunanca mi dhen yapısı). me in negated conditionals
  3. Ortaçağ Yunancası olumsuzluk eki midhen’in korunması: Ortaçağ Yunancasında olgu dışı önermelerde temel olumsuzlaştırma biçimbirimi olabilmek için me ile yarışan midhen, ikincil bir biçimbirimdi ancak yarışı daha sonra me kazandı. Modern Yunanca midhen’i sadece ‘sıfır’ anlamında korumaktadır, fakat Romeyka bu biçimbirimini olumsuzluk eki olarak amidhen şeklinde korumuştur. miðen
  1. Klasik Yunancadaki olumsuz eki ou’nun Romeyka’da korunması: Klasik Yunancadaki olumsuz eki ou’nun Romeyka’da korunması
    Klasik Yunancadaki olumsuz eki ou’nun Romeyka’da korunması: Klasik Yunancadaki olumsuz eki ou Jespersen Döngüsü tarzındaki bir gelişmeden sonra Modern Yunancada dhen olarak ortaya çıkmıştır. Fakat Romeyka bu değişimden geçmemiştir, ve (i) doğrudan doğruya klasik ou(k)’tan kalan (ve damaksıllaşmayla birlikte ortaya çıkan) bir olumsuzluk parçacığı olan (u)tš(i)’yi kullanmaktadır; ve (ii) Klasik Yunancada bulunan allomorfiyi hala korumaktadır. dhen. Romeyka, however, did not undergo this process, and preserves: (i) a form that is a direct retention of Classical ou(k), namely (u)tš(i) (with palatatalisation); (ii) the same type of allomorphy as that found in Classical Greek.
     
  2. Olumsuzlanmış şart kiplerinde Klasik Yunanca me’nin korunması: Modern Yunancada şart kipi dhen ile olumsuzlaştırılır. Buna karşılık, Romeyka’daki şart kiplerinde, Klasik Yunancada da aynı bağlamda kullanılan olumsuzluk eki me, mutš şeklinde kullanılmaktadır (bkz. Modern Yunanca mi dhen yapısı). me in negated conditionals
    Modern Greek negates conditionals with dhen. On the contrary, Classical Greek made use of the negator me, which is, crucially, preserved in Romeyka in negated counterfactual conditionals and exclamatives.
     
  3. Ortaçağ Yunancası olumsuzluk eki midhen’in korunması: Ortaçağ Yunancasında olgu dışı önermelerde temel olumsuzlaştırma biçimbirimi olabilmek için me ile yarışan midhen, ikincil bir biçimbirimdi ancak yarışı daha sonra me kazandı. Modern Yunanca midhen’i sadece ‘sıfır’ anlamında korumaktadır, fakat Romeyka bu biçimbirimini olumsuzluk eki olarak amidhen şeklinde korumuştur. miðen
    In Medieval Greek, there was a secondary form, mi
    ðen, was in competition with me which was the par-excellence sentential negator of non-veridical propositions; the latter won out and Modern Greek retains midhen as meaning ‘zero’ only, whereas Romeyka has retained the form as a negator proper namely miðen

Örneklerin Alıntılandığı Kaynaklar:

Chatzopoulou, K. & I. Sitaridou (to appear). ‘Negator selection in Romeyka conditionals: Jespersen’s cycle for NEG2 and Conditional Inversion’. In Kiss, Katalin, et al (Eds.), Fuctional heads across time: syntactic reanalysis and change. Oxford: OUP.
Sitaridou, I. (to appear). Romeyka negators: ‘Nothing makes sense except in the light of diachrony’. Ms., University of Cambridge.
Sitaridou, I. (2016). ‘Reframing the phylogeny of Asia Minor Greek: The view from Pontic Greek’. CHS Research Bulletin, Center for Hellenic Studies, Harvard University, Volume 4, Issue 1. pp. 1-17
Sitaridou, I. (2014). ‘Modality, antiveridicality, and complementation in Pontic Greek: The Romeyka infinitive as a negative polarity item’. Lingua 148. pp. 118-146.
Gibbins, A. (2013). Modality and negation in the history of Greek: Evidence from Romeyka. Undergraduate Linguistics Dissertation, University of Cambridge.

Çift Nesneli Yapılar

Modern Yunancada dolaylı nesne işlevli belirleyici öbeği tamlayan Durumundayken (1d) Romeyka’da bu öbekler (i) ismin belirtme Durumu biçimbirimi almakta (1a); ve (ii) Pontus Rumcasındaki durumun aksine (1c) ilgeç öbekleriyle yer değiştirememektedirler (1b):

  1. a. To γarðelin eðotšen fani don aðelfo.  (OfR)
         BLR çocuk verdi.3TŞ yiyecek BLR kardeş.BEL
         “Çocuk kardeşe yiyecek verdi.”
    b. To γarðelin eðotšen fain son aðelfon. 
    (OfR)
         BLR çocuk verdi.3TŞ yiyecek BLR.KAL/YÖN kardeş.BEL
         “Çocuk kardeşe yiyecek verdi.”
    c. To peði eðose fai son aðelfo. 
    (PR)
         BLR çocuk verdi.3TŞ yiyecek BLR.KAL/YÖN kardeş.BEL
         “Çocuk kardeşe yiyecek verdi.”
    d. To peði eðose fai ston aðelfo / tu aðelfu fai.  (Modern Yunanca)
         BLR çocuk verdi.3TŞ yiyecek BLR.KAL/YÖN kardeş/BLR kardeş.TAM yiyecek

Diğer varyantlarda olduğu gibi Romeyka’da da biçimbilimsel açıdan eşadlı olsalar da, DN-DSIZN ve DSIZN- DN dizilerinin her ikisi de dilbilgisel açıdan kabul edilebilmektedir. Yine de bizim veri tabanımızdaki en yaygın diziliş DSIZN- fiil -DLN dizilişiydi.

  1. a. To peði eðotše fai ton aðelfo/ton aðelfo fai. (SürR)
         BLR çocuk verdi.3TŞ yiyecek.BEL BLR kardeş.BEL/BLR kardeş.BEL yiyecek.BEL gave.3SG To peði eðotše fai ton aðelfo/ton aðelfo fai. (SürR) BLR çocuk verdi.3TŞ yiyecek.BEL BLR kardeş.BEL/BLR kardeş.BEL yiyecek.BEL “Çocuk kardeşe yiyecek verdi.”.ACC the brother.ACC/the brother.ACC food.ACC
         “The kid gave food to the brother.”
    b. Eγo eðoka ton Mehmeti ena kitap/ena kitap ton Mehmeti.  (OfR)
         I gave.1SG the Mehmet.ACC a book.ACC/a book.ACC the Mehmet.ACC
         “I gave Mehmet a book.”

En önemlisi, Barss & Lasnik’in (1986) k-buyurma testleri, dolaysız nesne halindeki belirleyici öbeğinin, asimetrik olarak dolaylı nesne halindeki belirleyici öbeğe k- buyurduğunu göstermektedir:

  1. Güçsüz Kesişme Etkileri: (Romeyka):
  1. a. Pion zon ekloses ton tšopanonat?  (SürR)
        hangi hayvan gönderdi.2TŞ çoban-onun
       “Which animal did you send to its shepherd?”
    b. *Tinan tšopan(i) ekloses to zonat? 
    (SürR)
           which shepherd sent.2SG the animal-his
          “Hangi hayvanı çobanına gönderdin?”
  1. Üstünlük Etkileri (Romeyka)
  1. a. Doγna tinan eðikses?  (OfR) 
         Ne kime gosterdi.2TŞ
    a’. *Tinan doγna eðikses?  (OfR)
          kime ne gösterdi.2TŞ
         “Kime ne gösterdin?”
    b. Pion fa(j)in tinan eðotšen?  (OfR)
         hangi yiyecek kime verdi.3TŞ
        hangi yiyecek kime verdi.3TŞ
  1. Niceleyici Değişken Bağlaması (Romeyka):
  1. Ta γarðelæi xoræ xoræi eðiksa tši maγlimis’atuni  (OfR)
    BLR çocuklar birer birer gösterdi.1TŞ BLR öğretmenler-onların
    Ta γarðelæi xoræ xoræi eðiksa tši maγlimis’atuni (OfR) BLR çocuklar birer birer gösterdi.1TŞ BLR öğretmenler-onların “Bütün çocukları teker teker öğretmenlerine (her çocuğu kendi öğretmenine) gösterdim.” “Her çocuğa (kendi) öğretmenini gosterdim.”
    own teacher).”
    *“I showed every child his/her teacher.”

Bu veriler önemlidir çünkü çift nesne yapılarının derin yapıda DSIZN >> DN olarak dizilişi, sadece Almancaya özgü görülmemelidir (bkz Muller 1995, McGinnis 1999). Bu durumu Yunancanın özellikle Ortaçağ Kıbrıs Yunancası (ve Helenistik Yunanca; bkz Michelioudakis 2010b, 2011) gibi artzamanlı bazı varyantlarında da görmek mümkündür. Bu da dolaylı nesne kullanımındaki belirleyici öbeklerin dolaysız nesnelerden her zaman yüksekte birleştirildiği tezini savunan dillerarası bir genelleme için önemli bir sorun oluşturmaktadır.

 

Örneklerin Alıntılandığı Kaynaklar:

Michelioudakis, D. & I. Sitaridou. (2012). ‘Syntactic microvariation: Dative Constructions in Greek’. In R. Etxepare & B. Fernández (eds.), Datives in variation: a micro-comparative perspective. Oxford: OUP. pp. 212-255.

Çoklu-Ne Öneçekme

Ölçünlü Modern Yunanca çoklu ne-öneçekmesine Doktora araştırmasının amacı, Romeyka’daki başlılığı etkileyen gelişimlerin artzamanlı bir açıklamasını sunmaktır.Fakat ilginç bir şekilde Pontus Rumcası Romeyka’da da olduğu gibi çoklu ne-öneçekmesine izin vermektedir. Doktora araştırmasının amacı, Romeyka’daki başlılığı etkileyen gelişimlerin artzamanlı bir açıklamasını sunmaktır.Bu da çoklu ne-öne çekmesinin sıralama koşulları açısından koruyucu özelliklerine işaret etmektedir. Ancak bu iki dil bunun dışında özdeşlik sergilemez (bkz. Bošković 1997, Michelioudakis & Sitaridou 2012)

Örnekler aşağıda gösterilmiştir:

Ölçünlü Modern Yunanca çoklu ne-öneçekmesine Doktora araştırmasının amacı, Romeyka’daki başlılığı etkileyen gelişimlerin artzamanlı bir açıklamasını sunmaktır.- bakınız (1b):

  1. a. Pjos eðose ti se pjon?  (Modern Yunanca)
    kim verdi.3TŞ ne YÖN kim
    “Kim kime ne verdi?”
    b. *Pjos ti (se pjon) eðose?  (Modern Yunanca)
    kim ne YÖN kim verdi.3TŞ

Fakat, ilginç şekilde, Doktora araştırmasının amacı, Romeyka’daki başlılığı etkileyen gelişimlerin artzamanlı bir açıklamasını sunmaktır.- örnek olarak:

  1. a. O Mehmetis tinan doγna eðotše?  (OfR)
    BLR.YAL Mehmet.YAL kime ne verdi.3TŞ
    “Mehmet neyi / hangisini kime verdi?”

    b. 
    “Tinan pion ospit eðiksises?  (PR)
    whom kime hangi ev gosterdi.2TŞ
    “Hangi evi kime gösterdin?”

    c. 
    *Pion ospit eðiksises tinan?  (PR)
    hangi ev(i) gösterdi.2TŞ kime

Belirtmeliyiz ki, Doktora araştırmasının amacı, Romeyka’daki başlılığı etkileyen gelişimlerin artzamanlı bir açıklamasını sunmaktır.Ancak bu iki dil bunun dışında özdeşlik sergilemez (bkz. Bošković 1997, Michelioudakis & Sitaridou 2012):

  1. a. Pios tinan aγapai?  (OfR)
    kim kimi seviyor.3TŞ
    “Kim kimi seviyor?”
    b. *Tinan pios aγapai?  (OfR)
    kimi kim seviyor.3TŞ
    c. Koj kogo obia?  (Bulgarca)
    kim kimi seviyor.3TŞ
    “Kim kimi seviyor?”
    d. *Kogo koj obia?  (Bulgarca)
    kimi kim seviyor.3TŞ

 

Örneklerin Alıntılandığı Kaynaklar:

Michelioudakis, D. & I. Sitaridou. (to appear). ‘Recasting the multiple-wh typology: Evidence from Pontic Greek varieties’. Glossa.
Michelioudakis, D. & I. Sitaridou. (2013). ‘Multiple Doktora araştırmasının amacı, Romeyka’daki başlılığı etkileyen gelişimlerin artzamanlı bir açıklamasını sunmaktır.-fronting in Romeyka’. In A. Ralli, B. Joseph & M. Janse (eds.), Proceedings of the Fifth International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory (MGDLT5), Ghent, 20-22 September 2012. pp. 353-378.
Michelioudakis, D. & I. Sitaridou. (2012). ‘Syntactic microvariation: Dative Constructions in Greek’. InR. Etxepare & B. Fernández (eds.), Datives in variation: a micro-comparative perspective. Oxford: OUP. pp. 212-255.

You do not have permission to copy images on this page

©Sitaridou 2008-2019